БУНБАСТ. ТОҶИКИСТОН ЧАРО БА ИТТИҲОДИ ИҚТИСОДИИ АВРУОСИЁ НАМЕПАЙВАНДАД?

Қабл аз он ки сафари Владимир Путин ба Тоҷикистон сурат гирад, дар бархе аз расонаҳои русӣ баррасии масъалаи вуруди Тоҷикистон ба Иттиҳоди Иқтисодии Авруосиё миёни руасои ҷумҳури ду кишварро матраҳ карданд. Зимнан таҳлилгари иқтисодии “Ойина” низ ин суолро матраҳ кард,чаро Тоҷикистон ба Иттиҳоди Иқтисодии Авруосиё намепавандад? Ва албатта, тайи ин матлаб талош кардааст, посух ба ин суолро  пайдо кунад.

Муҳоҷирони кории Тоҷикистон 70 дарсади рифоҳи мардуми ҷумҳуриро таъмин мекунанд. Онҳо дар зиёдшавии ҳаҷми даромади нохолиси миллӣ саҳми арзанда доранд. Муҳоҷирати корӣ ба Русия ва дигар кишварҳои ҳамсуд барои Тоҷикистон масъалаи стратежик маҳсуб мешавад. Вале Тоҷикистон дар ин чанд соли ахир барои пайвастан ба Иттиҳоди Иқтисодии Авруосиё талош намекунад, ки ҳадди ақал будубоши коргарони муҳоҷири тоҷикистонӣ дар умдатарин кишварҳои муҳоҷипазир аз ҷумҳурии мо осонтар шавад. Ҳоло зоҳиран муҳоҷирини тоҷикистонӣ ҳақ доранд, то се моҳ дар хориҷ аз кишвар, бахусус дар Русия кор кунанд. Дар сурати дарёфт кардани иҷозати кор  ё патент онҳо боз ҳақ доранд, ҳуҷҷатҳои будубоши худро барои се моҳи дигар тамдид кунанд.

Агар Тоҷикистон ба узвияти ин созмон мепайваст, дар он сурат муҳоҷири кории тоҷик мисли коргарони муҳоҷири қирғизистонӣ аз имтиёзҳои зиёде бархӯрдор мешуданд. Ҳоло коргарони муҳоҷири қирғизистонӣ дар Русия худро озод ҳис мекунанд ва ҳуқуқашон аз ҳуқуқи шаҳрвандони Русия ҳич камие надорад. Зеро Иттиҳоди Иқтисодии Авруосиё чунин имтиёзу ҳуқуқро барои онҳо додааст. 

Тибқи қавонини ин иттиҳод, дар ҳудуд ё қаламрави кишварҳои ИИАО бозори ягонаи кор фароҳам шудааст. Ҳар кишвари узви ин иттиҳод барои кор кардан дар кишвари дигари узви ин иттиҳод ҳақ дорад. Тибқи ин бахш, ҳар коргар барои дарёфти имтиёзҳо дар кишвари дигар ва дар оянда гирифтани нафақа ҳақ дорад.

Ҳоло сарнавишти он коргарони муҳоҷири тоҷикистонӣ, ки дар Русия, Қазоқистон, Қирғизистон, Беларус ва Узбакистон кор мекунанд, рӯшан нест. Зеро дар даст дафтарчаи меҳнатӣ (трудовая книжка) надоранд. Ва оянда талаби нафақа гирифтанро низ надоранд. 

Боз ёдовар мешавам, ки муҳоҷирони корӣ ҳудуди 70 дарсади хароҷоти зиндагии мардуми Тоҷикистонро таъмин мекунанд. Тоҷикистон ба унвони давлат танҳо 30 дарсади тавони харидории мардум ба колоҳи мавриди ниёзи ҳаррӯза, пардохти обу барқ, молиёт ва ғайраро таъмин мекунад. Маҳз барои ҳамин бахши аъзами коршиносон масъалаи муҳоҷирати корӣ барои Тоҷикистонро стротежик талаққӣ кардаанд. Модом ки ин масъала ба ин сон барои Тоҷикистон муҳим аст, чаро мақомот аз мулҳақ шудан ба ин созмон худдорӣ мекунанд?

Мақомот мегӯянд, талаботи ин созмон ба истиқлоли кишвар садама мезанад. Аз ҷумла мақомот иддао доранд, ки ворид шудани кишвар ба ин созмон оидоти буҷаи Тоҷикистонро коҳиш медиҳад. Хуб, бармегардем сари буҷаи ҷумҳурӣ. 

Дар ҳоли ҳозир 85 дарсади даромади буҷаи Тоҷикистонро молиёти дандоншикан аз мардум, молиёту аворизи гумрукӣ, ҷаримаҳо ва ғайра ташкил мекунанд. Дар дунё кишвареро ба мисли Тоҷикистон пайдо кардан ба ин сарнавишт ғайримумкин аст, ки тамоми умедаш барои пур кардани буҷа ҷамъоварии молиёт ва аворизи гумрукӣ бошад. Ҳатто кормандони Фарҳангистони улуми ҷумҳурӣ ин роҳро дар рушди иқтисод бунбаст талаққӣ кардаанд. Ба гуфтаи онҳо, бинобар пеш гирифтани ин роҳ ҳамасола Тоҷикистонро зарур аст, мизони ҷамъоварии молиётро боло барад. Вале аз сӯйи дигар дар ҷумҳурӣ сол то сол шумораи корхонаҳои хурду бузург бинобар шароити сангини молиётӣ баста мешаванд. Хулоса, андози сангин сафи андоздиҳандаҳоро кам мекунад.

Барои ҳамин коршиносони Фараҳангистони улуми Тоҷикистон ин сиёсати давлатдориро роҳ ба сӯйи бунбаст гуфтаанд. Аммо давлати Тоҷикистон ба ин назари олимон ва мутахассисон аҳамият зоҳир намекунад. Зеро давлати Тоҷикистон бар пояи воқеии илму фарҳанг бунёд нашудааст. Ҳама тасмимҳо аз сӯйи азизони давлат ва бо дарназардошти манфиати шахсии онҳо пиёда мешавад. Корхонаҳое, ки дар ихтиёри азизтарин аз азизон қарор доранд, аз пардохти андоз ё молиёт озоданд.

Дар ҳамин ҳол, ба назари коршиносон, дар сурати пайвастани Тоҷикистон таъруфаҳои гумрукӣ аз байн мераванд. Идораи гумруки Тоҷикистон дигар аз гардиши колоҳое, ки дар қаламрави ин иттиҳод харидуфурӯш мешавад, наметавонад молиёт ва аворизи гумркӣ ситонад. Ба гуфтаи коршиносон, ин даромад дар як сол ҳудудан 200 миллион доллари амрикоӣ аст. Ин 200 миллион доллар барои буҷаи Тоҷикистон маблағи чандон зиёде нест. Вале агар Тоҷикистон ба ин созмон бипайвандад, мушкили будубоши муҳоҷирони корӣ комилан ҳал мешавад ва коргарони муҳоҷири кишвар на се моҳ, балки солҳои тӯлонӣ дар қаламрави ин иттиҳод кор мекунанд ва ба Тоҷикистон пул мефиристанд, ки дар сол метавонад се ило чаҳор баробари ин 200 миллион доллар бошад. Гузашта аз ин мақомоти Тоҷикистон мегӯянд, пайвастан ба ин созмон истиқлоли ҷумҳурӣ дар истеҳсолотро халалдор мекунад. Яъне Тоҷикистон ҳар моле, ки хоҳад, тавлид кунад, ин созмон иҷозат намедиҳад.

Агар ёд дошта бошед, дар замони шӯравӣ Қонуни тақсимоти байналмилалии меҳнат буд, ки ҳар навъ фаъолият дар саноат ва кишоварзӣ тақсим шуда буд. Масалан, кишварҳои Осиёи Миёна дар пахтакорӣ тахассус доштанду Русия ва Украина дар саноати нассоҷӣ. Аз пахтаи тавлидшуда дар Осиёи Миёна Русия ва Украина либос омода мекарданд.

Ба қавли мақомот, Тоҷикистон як кишвари мустақил аст ва ҳар чӣ барои худаш зарур бошад, ҳамонро тавлид мекунад. Дар ин хусус аввалан бояд гуфт, ки дар дунё истиқлоли кишварҳо, ҳамон тавре ки мақомоти Тоҷикистон тасаввур доранд, вуҷуд надорад. Дувум, Тоҷикистон мустақил шуд. Хуб, то имрӯз ба бозори ҷаҳонӣ чанд навъ мошини сабукраву боркаш, чанд фарванд ҳавопаймо содир кардааст, ки рақиби Русия ва дигар кишварҳо дар бозор шудааст? Тоҷикистон дар бозорҳои ҷаҳонӣ ба ҷуз аз зардолуи хушку мавиз чизи дигаре надорад. 

Тоҷикистон тамоми анвои озуқа, маводи сӯхт, дастгоҳумошинолотро аз Русия, Қазоқистон ва Қирғизистону Ӯзбакистон ворид мекунад. Пас вуруд ба ин созмон истеҳсоли чиро дар Тоҷикистон маҳдуд мекунад? Яъне ин иддаоҳои ҳукумат асоси воқеӣ надоранд, балки як навъ баҳонаанд барои рӯпӯш кардани манофеи азизони худӣ. Зеро дар Тоҷикистон тамоми молҳои воридотӣ аз сӯйидавлат ва бонкҳояшон инҳисор ё монополия шудаанд.

Хулоса, пайвастани Тоҷикистон ба ИИАО барои муҳоҷирони меҳнатӣ муфид асту барои беҳтар шудани рифоҳи мардум роҳи васееро боз мекунад. Аммо барои азизони давлат муфид нест, зеро яксон шудани таъруфаҳои гумрукӣ ба қочоқи колову сатҳи маишати бофароғати онҳо садама ворид мекунад.  

Ҳикмати Дарвеш