ОМИЛИ ХОРИҶӢ Ё ЗАЪФИ САРВАРӢ

Ахиран раисҷумҳури Ӯзбакистон ба вуҷуди авомили хориҷӣ дар ҳаводиси Нуқуси Ӯзбакистон ишора кард.

Ба навиштаи расонаҳо, оқои Мирзиёев гуфтааст, ин рӯйдодҳо на дар як ё даҳ рӯз ташкил шудаанд, балки ин амалҳоро нерӯҳои хориҷӣ солҳо боз омода карда буданд. Ба қавли раисҷумҳури Ӯзбакистон, ҳадаф аз эҷоди чунин иғтишош барҳам задани якпорчагӣ дар Ӯзбакистон будааст.

Ҳаводиси ахир дар Ӯзбакистон дар ҳолест, ки имсол ҳадди ақал дар гӯшаҳое аз се кишвари Осиёи Марказӣ ба шумули Қазоқистон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистон саркӯби мардум роҳандозӣ шуд. Агар ин вазъ дар моҳи январ домони Қазоқистонро гирифт, моҳи май “ҳич илоҷе набуд” магар истифода аз нерӯ дар Тоҷикистон. Ӯзбакистон ҳам аз ин ҳаводис дар канор намонд ва баҳона ҳам дар ин замина дарёфт шуд.

Оқои Мирзиёев дар ҳоле ба вуҷуди дасти хориҷӣ дар ҳаводиси Қарақалпоқистон ишора мекунад, ки ҷаноби Тоқаев авомили террористиро гунаҳкори хунрезиҳои январии кишвараш унвон карда буд. Ҳол он ки сабаби эътирози мардум мушаххас буд – ҳазфи мақоми худмухтории як кишвар дар дохили Ӯзбекистон. Пас зимнан ин суол матраҳ мешавад, ки тарҳи ислоҳоти Қонуни Асосиро хориҷиҳо пешниҳод карда буданд? Магар худи Мирзиёев набуд, ки барои ислоҳи Қонуни Асосии Ӯзбекистон пешниҳод кард?

Таври маълум, эълони афзоиши қимати сӯхт дар моҳи январи имсол дар Қазоқистон мардумро ба хиёбонҳо кашид. Раисҷумҳури ин кишвар, ки дар фурӯ нишондани ин таҷаммуоти эътирозӣ аз нерӯҳои низомии Созмони Паймони Аҳдномаи Дастҷамъӣ истифода кард, авомили террористиро гунаҳкори таҷаммуоти эътирозӣ унвон намуд. Аҷиб аст, ки агар ҳаққи худро талаб намоӣ, террорист ҳастӣ?

Духӯрагӣ дар ин замина ин аст, ки дар ҳар ду аз ин кишварҳо талаби муътаризин ба назар гирифта шуд. Агар эътирози онҳо заминаи воқеӣ надошт, чаро талаботашон қонеъ карда шуд? Ин чунин маънӣ дорад, ки стратегҳои ин кишварҳо дар зимни ироаи тағйир дар нарх ва ҳамчунин Қонуни Асосӣ ба иштибоҳ роҳ додаанд, аммо ба ҳич навъе намехоҳанд ин хатои худро эътироф намоянд. Чун онҳо, ки худро ҳокиму ақли кул меҳисобанд ба ҳар тарзе авомилу воқеотро тафсир менамоянд, то аз об хушк бароянд ва бар идомаи ҳукмронии худ машруият бахшанд.

Ин қабил сарварон бояд бидонанд, ки тамоми ҳиллаҳои “сиёсӣ”-и онҳоро мардум дарк мекунанд, яъне медонанд, ки ин ҳама дурӯғе беш нестанд, аммо мардум ба мисли раисҷумҳурҳо минбар надоранд, то он андешаеро, ки дар сар мепарваранд, босароҳат бигӯянд. 

Сабаби дигари чунин мавзеъгирии раҳбарон, ки мутаассифона, барои раҳбарони кулли кишварҳои Осиёи Марказӣ хос аст, шонахоликунӣ аз нанги фақри мардуму рехтани хуни онҳо мебошад. Шояд танҳо иддае аз мардуми сода ба ҳарфҳои онҳо бовар кунанд, аммо муҳим он аст, ки онҳо аз азоби “виҷдон”-ашон халос шаванд, бинобар ин гунаҳкор меҷӯянд, дар ҳоле ки маншаи ин иштибоҳот сари минбар аст.

Дар Тоҷикистон ҳам дар бештари маворид ба таҳмилӣ будани ҷанги дохилии кишвар дар солҳои 1992-1997 ишора мешавад. Таҳмили ин андеша худ навъе шона холӣ кардан ва эътироф накардани нотавонии худ ба унвони нерӯи зеҳнии бартар дар ҷомеа аст. Агар чунин нест, пас чаро хориҷие, ки дар як кишвари бегона ҳич заминае надорад, метавонад, ки мардумро ба муқобили ҳамдигар шӯронад? Шояд пул медиҳад? Бале, чанд миллион нафарро ӯ пул дода метавонад, ки ба ҷони ҳам қасд мекунанд? Ё чаро руасоеро, ки худи мардум интихоб мекунанд, бовар намекунанду ба хориҷӣ эътимод доранд?

Агар ҳарф сари пул аст, мешавад гуфт, он барои ҳама лозим аст. Пас чаро руасои кишварҳое, ки ба баҳонаи пулгирӣ аз хориҷиён ва эҷоди тазоҳурот мардумро саркӯб мекунанд, шароити мусоиди пулёбӣ барои шаҳрвандонашон дар дохили кишвар фароҳам намекунанд?

Ӯзбакистону Тоҷикистон ба унвони ду кишвари Осиёи Марказӣ бештари нерӯи кории худро ба Русия мефиристанд. Коргарони муҳоҷири ин ду кишвар аз зумраи беҳуқуқтарин афрод дар Русия ҳастанд. Бо вуҷуди ин беҳуқуқӣ коргарони муҳоҷири тоҷик бори гарони пешбурди иқтисоди кишварро ба дӯш доранд. Вақте ин пул ба Тоҷикистон ирсол мешавад, чаро Кумитаи молиёт намегӯяд, ки ин пул аз хориҷ меояд, набояд вориди кишвар шавад?

Гузашта аз ин Ҳукумати Тоҷикистон камтарин талош дар робита ба беҳбуди вазъи коргарони муҳоҷир дар Русияро накардааст. Дуруст аст, ки чанд бора бечораҳолона аз Русия дархости афви муҳоҷирин қонуншикани ихроҷшударо кардааст. Вале ин иқдом бештар ҷанбаи амниятию иқтисодӣ барои ҳукумат доштааст. 

Барои мисол, соли 2013 миёни Русия ва Тоҷикистон дар робита ба тамдиди ҳузури пойгоҳи низомии Кремл дар хоки кишвар Маскав имтиёзҳоеро барои коргарони муҳоҷири тоҷик қоил шуда буд. Аммо баъди ташкили Иттиҳоди Иқтисодии Аврупосиё ин ҳама имтиёзҳо аз байн рафтанд. Давлати Тоҷикистон ҳич гоҳе ин имтиёзҳоро ба ҷониби Русия гӯшзад накардааст, дар ҳоле ки дар баробари сафорати кишвар бахши Хадамоти муҳоҷирати Тоҷикистон низ дар Русия фаъол аст. Зимнан созиши Маскаву Душанбе то соли 2042 эътибор хоҳад дошт.

Ҳамин тариқ, фикр мекунам, руасои кишварҳои Осиёи Марказӣ, тавре гуфтем, талош мекунанд, масъулияти худро ба дӯши “хориҷӣ”-ҳо вогузор намоянд ва бар ҳакуматҳои худ машруият бахшанд, вагарна маҷбурд курсиро вогузор намоянд. Аз тарафи дигар агар ҳуқуқи шаҳрвандони оддӣ, манофеи нерӯҳои сиёсии як кишвар дар чаҳочӯби қонун таъмин бошанд, ҳич гурӯҳе фурӯхта намешавад. Шояд бишавад, ки чанд нафаре раҳгум бизананд, аммо ҳич имкон надорад, ки ин гурӯҳ миллионӣ бошад. Вале таъмини манофеи мардум дар чаҳорчӯби қавонин султаи якумрии ҳич як нафареро замонат намедиҳад, бинобар ин аст, ки “хориҷӣ”-ҳо боис мешаванд, то шаҳрвандон кушта шавандва қудрат ҳифз шавад.