Таъини вакилони порлумони нави куҳна

Интихоботи порлумонии Тоҷикистон дар соли 2025, бар асоси маълумоти пешниҳодшуда, бештар ба таъинот монанд аст, на ба интихоботи воқеӣ.

Тасаввур кунед, ки аз 63 мандат як ҳизб 49 курсиро соҳиб мешавад ва касе аз мардум ин вукалоро на дидааст ва на дар бораашон шунидааст. Пас ин “интихобот” ба ҳеҷ ваҷҳ демукросӣ нест, балки тақсимоти пешакӣ барномарезишудаи курсиҳо миёни шахсони вафодору содиқ асту бас.

Дар кишварҳои демукросӣ, ду моҳ пеш аз интихобот, номзадҳо бо мардум дар минтақаҳое, ки худро пешбарӣ кардаанд, мулоқот мекунанд, бо мушкилоти иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва дигар масъалаҳои рӯз шинос мешаванд ва барномаҳои худро барои беҳтар намудани сатҳи зиндагии шаҳрвандон пешкаш мекунанд. Дар Тоҷикистон ин амал қатъан вуҷуд надорад. Ҳеҷ як вакили шаҳр ё ноҳия маъракаи пешазинтихоботии худро баргузор накардааст, мардум ҳатто намедонанд, ки кӣ интихоб мешавад.

Ҷамъомади 63 нафари “интихобшуда”-е, ки онҳо ҳатто интихобкунандагонро лоиқ надонистанд, ки ҳадди аққал як моҳ барномаи пешазинтихоботии худро барояшон муаррифӣ кунанд, чӣ арзише дорад? Чаро чунин аст? Магар муборизаи сиёсӣ вуҷуд надорад? Албатта, вуҷуд надорад. 

Ҳама чиз аллакай дар “боло” ба тасвиб расидааст. Кӣ ва аз кадом ҳизб дар курсӣ нишаста, бо костюм ва галстук мегардад, бо мошинҳои давлатӣ (ки аз ҳисоби андози мардум харидорӣ мешаванд) таъмин мегардад ва дахлнопазирии вакилӣ мегирад – ҳамааш пешопеш муайян карда шудааст.

Ин чанд ҳаққимардумхур доимо якдилона ба ҷонибдории ҳар лоиҳаи қонуне, ки аз “боло” пешниҳод мешавад, овоз медиҳанд, новобаста ба он ки баъзе вақт ин қонун метавонад ҳатто ба Сарқонуни Тоҷикистон мухолиф бошад. Ҳеҷ гоҳ баҳс, муҳокима ё қироати интиқодӣ дар рафти баррасии қонунҳо намекунанд. Оромона, бо сипосгузорӣ аз “боду ҳаво”-и муносиб ва бе ягон хобу хаёли эътироз тугмаи «тарафдор»-ро пахш мекунанд ва раъй медиҳанд.

Интихоботи намоишии порлумон танҳо исрофи маблағҳои буҷети бе ин ҳам хароби Тоҷикистон асту халос. Намоишномаи “мо ҳам кишвари демукросӣ”-ем (Сарқонуни Тоҷикистон, Моддаи 1. Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад…) аз ҷониби худкомаҳо хеле бад ва нафратовар саҳнагузорӣ мешавад. 

Порлумон яке аз шохаҳои мустақили ҳокимият аст, ки масъули қабули қонунҳо ва баррасии равандҳои муҳими сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ мебошад, ки ба зиндагии шаҳрвандон ҳам дар дохили кишвар ва ҳам дар хориҷ таъсиргӯзор бояд бошад. Агар интихоботи порлумон воқеан озод ва шаффоф мебуд, вакилон аз пайи иҷрои барномаҳои пешазинтихоботии худ мешуданд ва дар натиҷа ислоҳоти воқеӣ сурат мегирифтанд, манфиатҳои мардумро дар назар гирифта мешуд ва зиндагии мардум беҳтар мешуд.

Аммо, то даме ки дар порлумон намояндагони воқеии мардум интихоб неву таъин мешаванд, ҳеҷ чиз тағйир намеёбад. 

Ин бозии “мо ҳам кишвари демукросием” барои ояндаи кишвар хеле хатарнок аст!

Вақте ки порлумон ба як сохтори рамзӣ табдил меёбад ва аъзои он вазифаи асосии худ- намояндагии манфиатҳои шаҳрвандонро иҷро намекунанд, кишвар бо мушкилоти амиқи низом рӯ ба рӯ мешавад. Қонунҳо бе муҳокима қабул карда мешаванд, қарорҳо ниёзҳои воқеии аҳолиро инъикос намекунанд, ва низоми сиёсӣ ба сохтори пӯшида ва инкишофнаёбанда мубаддал мегардад.

Дар таърих бисёр мешавад пайдо кард, ки набуди демукросии воқеӣ чӣ фоҷиаҳое ба бор меоварад. Ҳукуматҳои диктаторӣ метавонанд даҳсолаҳо боқӣ монанд, аммо дар ниҳоят онҳо ҳатман бо буҳронҳои иқтисодӣ, бетартибиҳои иҷтимоӣ ва аз даст рафтани эътимоди мардум рӯ ба рӯ мешаванд.

Тоҷикистон – кишвари дорои таърихи бой ва мардумони боистеъдод ва заҳматкаш аст, ки сазовори танҳо тақлиди демукросӣ нест, балки лоиқ аст мардумаш намояндагони воқеӣ дошта бошад. Порлумони ҳақиқӣ бояд ба ҷомеа хидмат кунад, на ба як ниҳоди рамзие табдил ёбад, ки фармонҳои болоиро иҷро мекунад.

То он даме ки низоми сиёсӣ бидуни рақобати солим мехоҳад ҳаракат кунад на танҳо набояд интизори тағйирот буд, балки инчунин низом монеъаи ҳама гуна пешрафт мегардад. Аммо таърих шоҳид аст, ки ҳеҷ як низоми худкома абадӣ нест, махсусан агар такягоҳе аз мардум надошта бошад.

Инҳисори сиёсӣ дар қудрат – падидаест, ки аз ҳудуди як кишвар ё як идеоложик берун меравад. Вақте ки таъини шахсони вафодор ба мансабҳои калидӣ усули асосии идоракунӣ мегардад, низом дигар демукросӣ нест, балки худкома мешавад, новобаста аз он ки он дар ҳукумат бошад ё дар сафи мухолифин.

Дар ин ҷо як парадокси амиқ вуҷуд дорад: онҳое, ки бар зидди диктатура мубориза мебаранд, гоҳо аҳёнан худ онро дар сафҳои худ дубора эҳё мекунанд. Бо ҳамон усулҳои куҳна аз қабили саркӯби афкори мухолиф, ба ҳошия бурдани норозиён ва мутамарказ намудани қудрат дар дасти як гурӯҳи хурд. 

Озодӣ ва демукросӣ танҳо суханҳои зебо нестанд, балки низомест, ки дар он рақобати солим, интихоботи шаффоф ва масъулияти воқеӣ дар назди мардум меҳвари кораш аст. Агар ин усулҳо нодида гирифта шаванд, пас ҳар низоме, дар ҳар ҳолате набошад кораш мардумфиребист.

Бо умеди озодии кишвар, барои интихоботи шаффофу озод, барои таъмини зиндагии шоиста барои мардум, барои ояндаи нек чӣ бояд кард?

Барномаи воқеии сиёсӣ таҳия кунем: Барномае, ки ба мушкилоти воқеии мардум ҷавобгӯ бошад ва роҳҳои ҳалли онҳоро пешниҳод кунад.

Сохторҳои демукросӣ бунёд кунем: Сохторҳое, ки дар онҳо рақобати озод, шаффофият ва масъулият вуҷуд дошта бошад.

 Нерӯҳои ҷавонро дастгирӣ кунем: Ба ҷавонон имконият диҳем, ки дар фаъолияти равандҳои сиёсӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ иштирок кунанд ва нерӯи нави муқовиматро ташаккул диҳанд.

Истифодаи абзорҳои ҳуқуқиро густариш диҳем: Аз тамоми абзорҳои ҳуқуқӣ барои мубориза бо диктатура ва ҳифзи ҳуқуқи инсон истифода барем.

Садои мардумро баландтар кунем: Мардумро барои талаби ҳуқуқҳояшон ташвиқ кунем то садои онҳо ба гушҳои ношунаво ҳам расад.

Ба идеяҳои демукросӣ ва умеду иродаи созанда содиқ бимонем.

Муттаҳид шавем ва то нерӯманд гардем: Низоъҳои дохилиро канор гузошта, баҳри ҳадафи умумӣ муттаҳид шавем ва ҳамдигарро қувват бахшем.

Фаъолиятҳои мушаххас анҷом диҳем: Нақшаҳои мушаххаси амалро таҳия намоем ва аз пайи иҷрои онҳо бошем.

(Касе назар дошта бошад ва дар доираи одобу этикаи рӯзноманигорӣ бошад, бифристад ҳатман нашраш хоҳем кард)